Έθιμα και Παραδόσεις

 

Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ

Κλήδονας είναι ένα πολύ παλιό έθιμο και το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και σε πολλές Ευρωπαϊκές Χώρες. Η λέξη Κλήδονας είναι πανάρχαια (Ιωνική λέξη) και σημαίνει τον ήχο που προαναγγέλλει το μέλλον, σαν ένα είδος προφητείας με λόγια που έχουν προφητική σημασία. Όμως, το έθιμο του Κλήδονα , όπως μας το μάθανε οι γονείς μας και το αναβιώνουμε και σήμερα, συνδέεται βέβαια με την αρχαία μαντική κληδόνα αλλά δεν έχει, τον χαρακτήρα της μαντικής γενικά. Έχει περιοριστεί μόνο σε ερωτικούς χρησμούς. Το έθιμο πραγματοποιείται ακόμα σε γειτονιές των χωριών μας(ξεκίνησε, πιθανότατα από πρόσφυγες της Μ. Ασίας) στις 24 Ιουνίου που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, σύμφωνα με τις θαμπές μνήμες του παρελθόντος.

Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού ( 24 Ιουνίου) τα αγόρια της γειτονιάς ανάβουνε τρεις μεγάλες φωτιές στη σειρά, μόλις αρχίσει να σουρουπώνει. Για προσανάμματα χρησιμοποιούν τα Μαγιάτικα στεφάνια που φέρνουν οι κοπέλες. Πάνω από τις φωτιές πηδάνε όλοι, αγόρια, κορίτσια και παντρεμένες κρατώντας μια πέτρα πάνω απ'το κεφάλι τους. Λένε πως αν πηδήσεις τρεις φορές είναι καλό για την υγεία σου και επιπλέον φεύγουν οι ψύλλοι και οι κοριοί!!!

Αμέσως μετά, οι κοπέλες παίρνουν τα σταμνιά (πήλινα μικρά δοχεία νερού) και πήγαινουν στη βρύση ή το πηγάδι να γεμίσουν νερό και να το φέρουν στο προκαθορισμένο σπίτι, όπου είχαν προετοιμάσει το ειδικό χάλκινο δοχείο (την μπακίρα) για να το ρίξουν μέσα. Το νερό αυτό το λέμε "αμίλητο" γιατί κατά την μετάβαση των κοριτσιών στην βρύση και την επιστροφή, δεν πρέπει να μιλήσουν, παρά τα έντονα πειράγματα από τα αγόρια. Αν κάποια υποκύψει και μιλήσει, πρέπει να χύσει το νερό και να πάει να το ξαναγεμίσει.

Η μπακίρα με το αμίλητο νερό μεταφέρεται σε κάθε σπίτι της γειτονιάς και κάθε οικογένεια πρέπει να τοποθετήσει ένα μικρό αντικείμενο(ριζικάρι) για κάθε μέλος της οικογένειας. Το ριζικάρι μπορεί να είναι δακτυλίδι, σκουλαρίκι, χάνδρα, μπιμπελό, μικρό παιχνίδι κλπ. Υποτίθεται ότι κάθε ριζικάρι μελετιέται από τον ιδιοκτήτη του στο όνομα ορισμένου προσώπου (που θα ήθελε π.χ. να παντρευτεί). Μετά η μπακίρα σκεπάζεται με κόκκινο πανί, το οποίο δένεται με σκοινί και κλειδώνεται με κλειδαριά.

Όλες μαζί οι κοπέλες λένε το δίστιχο : "Κλειδώνουμε τον κλήδονα με Αϊ-Γιαννιούτην χάρη κι όποιος έχει καλό ριζικό, να δώσει να τον πάρει". Ο κλήδονας τοποθετείται κάτω από μια τριανταφυλλιά σε ύπαιθρο ή στην ταράτσα ενός σπιτιού για να τον βλέπουν τη νύχτα τα άστρα. Την επομένη το πρωί, το παίρνουν μέσα στο σπίτι πριν τον δει ο ήλιος. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, μετά τη θεία λειτουργία ή το απόγευμα συνήθως, συγκεντρώνονταν τα κορίτσια γύρω από τον κλήδονα και τον ανοίγουν τραγουδώντας "Ανοίξατε τον κλήδονα να βγει η χαριτωμένη κι όπου πάει να σταθεί, να είναι κερδισμένη".

Δυο παιδιά, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι που ζουν και οι δυο γονείς τους, βγάζουν ένα-ένα τα ριζικάρια από τον κλήδονα. Για κάθε ριζικάρι απαγγέλλεται και ένα δίστιχο (κότημα), το οποίο θεωρείται ως χρησμός σχετικά με το πρόσωπο στο όνομα του οποίου μελετήθηκε το ριζικάρι που βγήκε (συνήθως τα ποιηματάκια προέρχονται από το πίσω μέρος των φύλλων του χριστιανικού ημερολογίου) . Το περιεχόμενο των δίστιχων, περιστρέφεται σχεδόν πάντοτε στο ζήτημα της τύχης, αν δηλαδή θα παντρευτεί νωρίς, αν την/τον αγαπούν ή την/τον μισούν, ή την/τον περιπαίζουν, κ.τ.λ. "Το κυπαρίσσι το ψηλό, το μεσιανό κλωνάρι, το κοντογειτονόπουλο γυρεύει να σε πάρει".

Μετά τα ριζικάρια επιστρέφουν στη μπακίρα,ξανανοίγει με το "Ανοίξατε τον κλήδονα να βγει η χαριτωμένη, να βγει η ψωλή με τα μαλλιά σα νύφη στολισμένη" και η διαδικασία επαναλαμβάνεται αλλά αυτή τη φορά ο ιδιοκτήτης του κάθε ριζικαριού που βγαίνει πρέπει να πει ένα ξεδιάντροπο-χλευαστικό ποιηματάκι ή ανέκδοτο πχ. “ανοίγει το μαλλιαρό και μπαίνει το καυλωμένο. Τι είναι; Kαι η απάντηση είναι φυσικά "το πόδι που μπαίνει στην κάλτσα ” ή "Σαν μαθ΄ ο σκύλος γράμματα και η γάτα να διαβάζει, τότε και συ θα παντρευτείς να κάνει ο κόσμος χάζι".

Ακολουθεί ολιγόλεπτος χορός γύρω από τον Κλήδονα και έπειτα τα παιδιά τρέχουν στις γύρω γειτονιές για να συναντήσουν αυτόν/αυτήν που θα παντρευτούν, όπως λέει η παράδοση.

 

  Περιγραφή παραδοσιακού γάμου, μέσα από  την οποία καταγράφονται τα έθιμα του γάμου, όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του Συλλόγου μας τεύχος 91.

  

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

 

Γάμος παραδοσιακός είναι ο γάμος που γίνεται σύμφωνα με τις παραδόσεις και τα έθιμα κάθε τόπου.

Έναν τέτοιο γάμο ζήσαμε και απολαύσαμε στις 20 Σεπτεμβρίου στην όμορφη Νάπη μας.

Γαμπρός ήταν ο Παναγιώτης Πόρτογλου και η νύφη Ευγενία Σιτσάνη από τη Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με τα έθιμά μας, στο σπίτι της Άννας μαζεύτηκαν οι φίλες, γειτόνισσες, συγγενείς για να βοηθήσουν στις ετοιμασίες του γάμου.

Έτσι έφτιαξαν με περίσσια τέχνη τα αμυγδαλωτά σε τόσο ωραία σχέδια, όπως τριαντάφυλλα, κρίνα, σταφύλια και άλλα, όλα ένα κι ένα, που θα τα ζήλευε ως προς την τελειότητα και ο καλύτερος γλύπτης. Το επόμενο ήταν το «κολίτσι», δηλαδή το τσουρέκι που κόβεται με τα χέρια σε μικρά κομμάτια μέσα στην κόκκινη πετσέτα πάνω από το κεφάλι του γαμπρού. Μετά ήταν η σειρά των υπέροχων μεζέδων φτιαγμένων με αγνά υλικά και με πολύ κέφι.

          Ήρθε το Σάββατο, ημέρα του γάμου. Μέρα λαμπρή για τη νύφη και το γαμπρό και όλους τους δικούς τους συγγενείς και φίλους , και βέβαια μέρα ξεχωριστή για το χωριό μας , μια και είχε πολλά χρόνια να γίνει παραδοσιακός γάμος.

Από το πρωί μοσχοβόλαγε η γειτονιά από τα φουρνιστά αρνιά , γεμιστά και ψητά και το παραδοσιακό κισκέκ να βράζει στα καζάνια.

          Το καφενείο του Νίκου Αθανασίου και όλη η πλατεία στολίζεται και ετοιμάζεται να δεχθεί, μετά το μυστήριο, όλους τους καλεσμένους χωριανούς και ξένους.

          Στις 5:30, στο σπίτι του γαμπρού ήρθαν οι φίλοι του για να τον ντύσουν με το γαμπριάτικο κοστούμι. Δεν έλειψαν τα πειράγματα και οι υποσχέσεις (τάματα) του γαμπρού προς τους φίλους του.

Έξω έπαιζε η μουσική τα τραγούδια του γάμου.

          Στο σαλόνι ήταν συγκεντρωμένες οι γυναίκες που τραγουδούσαν τα παραδοσιακά τραγούδια για το γαμπρό, τη νύφη και τα συμπεθεριά.

            Όταν τελείωσε το ντύσιμο του γαμπρού, οι κοπέλες έκοψαν στο κεφάλι του το γαμοκούλικο και, βουτώντας τα κομμάτια στο μέλι, το μοίρασαν σε όλους τους παρευρισκόμενους και αυτοί με τη σειρά τους έδιναν ευχές να ζήσουν οι νεόνυμφοι και να είναι γλυκιά σαν το μέλι η ζωή τους.

          Τα κορίτσια, κρατώντας τους δίσκους με τα ωραία αμυγδαλωτά και με τα ποτηράκια γεμάτα από μυρωδάτο χειροποίητο λικέρ, κερνούσαν τον κόσμο που περίμενε υπομονετικά το γαμπρό για να ξεκινήσει η πομπή για την εκκλησία.

Ήρθε η ώρα για την εκκλησία. Μπροστά οι μουζικάντηδες να παίζουν τους σκοπούς του γάμου, ακολουθούσαν ο γαμπρός με τους γονείς, οι κουμπάροι και πίσω όλοι οι συγγενείς και φίλοι. Αν η νύφη είναι από το χωριό, όλοι μαζί πηγαίνουν να πάρουν και τη νύφη από το σπίτι της με όλο το σόι της. Αυτό όμως δεν έγινε, γιατί η νύφη δεν ήταν χωριανή.

Στην είσοδο της εκκλησίας υποδέχτηκε ο γαμπρός τη νύφη και έτσι άρχισε το μυστήριο του γάμου.

Με το τέλος της τελετής οι γονείς φιλάνε τα στέφανα των νεόνυμφων δίνοντάς τους πολλές ευχές και δώρα, χρυσαφικά στη νύφη, ρολόι και μανικετόκουμπα στο γαμπρό. Πριν πολλά χρόνια , θυμάμαι, έριχναν στον ώμο του γαμπρού τα ριχτάρια, που ήταν υφάσματα του μέτρου για τα φορέματα της νύφης μιας και τότε δεν είχαμε έτοιμα ραμμένα ρούχα όπως σήμερα.

Στην έξοδο από την εκκλησία όλοι οι καλεσμένοι παίρνανε το βαζάκι με το μέλι, προσφορά των γονιών του γαμπρού, σε αντικατάσταση της παραδοσιακής μπακλαβούς.

Στη συνέχεια ακολούθησε το γλέντι στο καφενείο, με πολύ καλή παραδοσιακή μουσική, χορό και φαγοπότι μέχρι τις πρωινές ώρες.

Εύχομαι οι νεόνυμφοι να ζήσουν και να γεράσουν μαζί.

Στους γονείς εύχομαι να ‘ναι καλά και να τους καμαρώνουν. Και στους νέους του χωριού μας να τους μιμηθούν και να δούμε και να χαρούμε κι άλλους παραδοσιακούς γάμους.

 

 Μαρία Αθανασίου - Αλεξανδροπούλου